[ Pobierz całość w formacie PDF ]
poprawy życia i obyczajów ludzi.
22
Pieśń frygijska melodia działająca na zmysły, roznamiętniająca. Frygia kraina
w Azji Mniejszej.
23
Nepenthes rodzaj ziela.
46
Rozdział XXVI
Skoro opowiedzieliśmy już o tym, jaką mądrość przejawiał Pitagoras
w nauce o wychowaniu, nie będzie od rzeczy opowiedzieć systematycz-
nie i po kolei, jak odkrył naukę o harmonii i harmoniczne proporcje.
Zaczniemy zaś od początku. Rozmyślał kiedyś i zastanawiał się, czy da
się wymyślić dla słuchu jakieś pomocnicze narzędzie, pewne i nieomylne,
jakie ma wzrok w cyrklu, w miarce i, na Zeusa, w soczewce, dotyk zaÅ›
w wadze i w wynalazku miar; a przechadzając się w pobliżu warsztatu
kowalskiego, jakimś boskim zrządzeniem losu usłyszał młoty kujące
żelazo na kowadle i wydające dzwięki zgodne z sobą, z wyjątkiem jednej
kombinacji. Rozpoznał zaś w nich współbrzmienie oktawy, kwinty
i kwarty. Dostrzegł natomiast, że dzwięk pośredni między oktawą
i kwintą sam w sobie jest pozbawiony harmonii, lecz uzupełnia to, czego
w innych jest w nadmiarze. Zadowolony zatem, ponieważ została mu
zesłana pomoc od boga, poszedł do warsztatu i po wielu rozmaitych
próbach odkrył, iż różnica dzwięków rodzi się z ciężaru młotów, nie
z siły uderzających, nie z kształtu narzędzi ani też nie z przekształceń
kutego żelaza; a zbadawszy dokładnie odpowiednie wagi i ciężary
młotów, poszedł do domu i wbił między ściany, od kąta do kąta, jeden
kołek, [jeden], by [z wielości kołków] albo też z różnej ich natury nie
zrodziła się jakaś różnica; [następnie] przywiesił do kołka w równym od
siebie oddaleniu cztery struny z jednakowej materii, jednakowej długo-
ści, grubości i jednakowo sporządzone, przywiązawszy do każdej z dołu
ciężar i wyrównawszy całkowicie długość strun. Następnie uderzając
jednocześnie w dwie struny na przemian, odnalazł wymienione wyżej
współbrzmienia, inne w każdym ze związków. Odkrył bowiem, że ta,
która obciążona była największym ciężarem wraz z tą, która miała
ciężar najmniejszy, razem uderzone tworzą stosunek oktawy. Jedna
bowiem miała dwanaście ciężarków, druga zaś sześć; w podwójnej
proporcji ujawniła się oktawa, jak to wskazywały same ciężarki. Dalej,
zauważył, że największa, [uderzana] razem z najbliższą najmniejszej,
mającą osiem ciężarków, daje kwintę; stąd odkrył, że pozostają one we
wzajemnej proporcji jak półtora do jednego, w którym to wzajemnym
stosunku pozostawały i ciężarki; natomiast [uderzana] razem z tą, któ-
ra była [jej] najbliższa pod względem wagi, mającą przywieszonych
47
dziewięć ciężarków, dawała kwartę, podobnie rzecz się miała, jeśli
chodzi o proporcje ciężarków; i dostrzegł wyraznie, że [struna mająca
dziewięć ciężarków] w stosunku do [obciążonej dwunastoma] zachowy-
wała proporcję trzy do czterech, w stosunku zaś do najmniej obciążonej
[sześcioma ciężarkami] proporcję półtora do jednego. Bowiem
dziewięć do sześciu ma się tak, jak najbliższa najmniejszej, mająca osiem
ciężarków, do obciążonej sześcioma w proporcji trzy do czterech, do
mającej dwanaście ciężarków zaś w proporcji jeden do półtora. Zaś to,
co jest między kwintą i kwartą, przez co kwinta jest większa od kwarty,
jest zawarte w proporcji ośmiu do dziewięciu; [w ten sposób] został
zbadany niejako z obu stron system oktawy, czy to w połączeniu kwarty
i kwinty, jako podwójny stosunek proporcji półtora do jednego i trzech
do czterech, jak: dwanaście, osiem, sześć, czy też odwrotnie, [w
połączeniu] kwarty i kwinty, jako podwojenie proporcji trzech do
czterech i półtora do jednego, jak: dwanaście, dziewięć, sześć. W ten
sposób, gdy przyzwyczaił rękę i słuch do zawieszonych ciężarków
i ustalił zgodnie z nimi stosunek proporcji, przeniósł zręcznie ową
wspólną podstawę dla strun z kołka rozpiętego między przeciwległymi
kątami ścian na podstawę instrumentu, który nazwał chordotonem;
a stopień naciągnięcia strun [ustalił] tak, jak to zrobił z ciężarkami,
odpowiednio do górnych kołków. Posługując się zaś takim wzorem
i nieomylnym wskaznikiem przeniósł to doświadczenie na różne inne
instrumenty, na pektydy, aulosy, syringi, monochordy, trygony24 i im
podobne. We wszystkich znalazł bowiem zgodny i stały stosunek
liczbowy. Dzwięk uczestniczący w liczbie sześć nazwał hypate (najwyż-
szym), w liczbie osiem mese (średnim), a wynika on z proporcji trzy
do czterech, w liczbie dziewięć paramese, jako ostrzejszy w tonie niż
mesę i wynikający z proporcji ośmiu do dziewięciu; nete (najniższym)
24
Pektyda instrument muzyczny pochodzenia lidyjskiego podobny do harfy. Aulos
dęty instrument pochodzenia wschodniego podobny do klarnetu i oboju. Syringa
ludowy instument muzyczny również pochodzenia wschodniego, rodzaj fujarki
nazywanej fletnią Pana". Monochord to z kolei instrument strunowy składający się
z jednej struny napiętej nad rezonatorem, na którym umieszczona była skala umoż-
liwiająca odczytywanie stosunków podziału struny. Trygon strunowy instrument
muzyczny podobny do harfy.
48
[ Pobierz całość w formacie PDF ]